2. ibilbidea
Pedro Pablo Uriartek argitaratutako ibilbidea “19 mendi-ibilaldi zirkularrak Gorlizetik”
Ikus ibilbidearen mapa Wikiloc-en
IBILBIDEAREN FITXA:
Igoera-denbora: ordu 1, gutxi gorabehera.
Ibilbide osoa: 2 ordu inguru ibilbide beretik bueltatzen.
Metatutako desnibel positiboa: 330 m inguru
Zailtasuna: Erraza
Ibilbide hau mundu guztiarentzat egokia da, eta ez du ahalegin handirik eskatzen, baina bai prestakuntza fisiko minimoa, Ermuako 290 metroak igoko baititugu zero kotatik abiatuta, hau da, hondartzatik. Ikusiko dugu hurrengo ibilbideetan – ibilbide honen aldaerak baino ez dira – kontua apur bat serioago jartzen dela, prestakuntza fisiko minimo bat duen edonork egin ezin dezakeen ezer ez bada ere.
Mendi-bide eder eta atsegina da, itsasoaren, Astondoko itsaslabarraren eta Billao uhartetxoaren ikuspegi bikainak dituena. Bertan, kanpotik Ospitale enblematikoa ikusteaz gain, Billao lurmuturreko kostako baterien barrualdea eta bere ondoan Gorlizko herriaren ikonoa den Itsasargi harroa ere ikusi ahal izango ditugu. Hiru eraikuntza berezi horien historia aipatuko dugu pixka bat.
Gorlizetik Ibarreta Plazatik irten eta Itsasbide kaletik hondartzaraino jaitsiko gara. Astondorantz jarraituko dugu, Gorlizko Ospitaleko (2019an lehen mendeurrena bete zuen) eraikin bikainaren aurrealdean dagoen hondartza-pasealeku eder eta sarritik.
Aipatzekoa da estilo kolonialeko erietxe berezi honen kokapen estrategikoa, ez kasualitatez Gorlizko hondartzaren erdian kokatua. Erietxetik “Gorlizko Ospitalea” izena izatera pasatu da, Osakidetzako laguntza-sareko egonaldi ertain eta luzeko pazienteei arreta emateko. Kokalekuak aireztapen oso erregularra du, eta, diotenez, Bizkaiko eguzki-ordu gehien hartzen dituena da. Astondo lurmuturrak babesten du iparraldeko haize gogaikarria. Espainiako lehen itsas erietxe antituberkulosoa izan zen, ornoetako lesio tuberkulosoak eta bizkarrezurreko deformazio larriak zituzten baliabide gutxiko haurrak artatzen zituena, “Potten gaitza” bezala ezagutzen dena.
Ospitale horren babesle eta lehen zuzendari nagusia Enrique de Areilza jauna izan zen. Pasealekua berritu aurretik, haren monumentua erietxearen aurrean zegoen, eta duela urte batzuk Astondoko puntalera eraman zuten. Handik, harro ikusten du ospitale zaharra, baina urrutiagotik. 1909an proiektatua eta lehen harria 1911n jarria, ezbehar eta greba sorta batek, bere eraikuntza, 8 urtez atzeratu zuen, azkenean, 1919an inauguratua izateko, Espainiako lehen eraikina, osorik hormigoi armatuz eraikia izan zelarik. Juan Manuel Goikoetxea “Motores” gorliztarrak idatzitako liburu polit eta gomendagarri batek ospitaleko 100 urteen historia jasotzen du.
Baina jarrai dezagun gure bidea. Ospitaletik pixka bat aurreraxeago, Hondartzape jatetxea zegoen tokira iristean, berriki botata hareatza berreskuratzeko, eskuinera biratuko dugu Astondoko sorospen-postuaren ondoan, eta handik metro gutxira Gorlizko itsasargira doan errepidea gure ezkerrera bideratuko dugu (18 minutu).
Sarreran, ibilbidea adierazten duten kartelak daude. Errepidea laua da hasieran, baina Aldundiaren abeltzaintzako baserriaren parean altzatzen hasten dira. Gure ezkerrean, batzuetan, orein pare bat ikus dezakegu, lasai-lasai bazkaltzen. Aldapan dauden bihurgune batzuei jarraitu eta ezkerretara, Azkorriaga gotorlekuaren hondakinetatik eta itsasertzeko bidearen harrizko eskaileretatik datorren bidearekiko bidegurutzera iritsiko gara.
Interesgarria da, halaber, beste bide bat aipatzea, itsasertzeko bidetik datorrenarekin gurutzatu baino pixka bat lehenago, gure eskuinera abiatzen dena, hesi bat saltatu ondoren. Hesi horrek desnibel gutxirekin hurbiltzen gaitu Fanoko zelai eta baserrien eremura, bide erlaxatu samar batetik. 6. bidean deskribatuko dugu: “Urezarantzatik Ermura igotzea”.
Guk itsasargiranzko errepideari jarraituko diogu. Zati ia laua da eta azken zatian bakarrik goratzen da. Gure ezkerretara, alde honetan guztian zabaltzen den panoramika paregabea da: itsaso zabala, labar belartsuak ia labanaz ebakita, amildegiaren hondoan dituen kala harritsuetaraino. Horietako bat, hondartza txiki batekin, behean primeran ikusten dena, batez ere itsasbeherarekin, Arizabale kala da. Arroketan olatuak apurtzen ari diren zurrumurruak gurekin batera izango ditugu une oro.
Itsasargira iritsitakoan, geldialdi bat egingo dugu bidean, airea hartzeko eta paisaiaz gozatzeko, Fano artzain auzora eta, ondoren, Ermura eramango gaituen bidea hartu aurretik. Egurrezko banku batzuek kontenplaziora gonbidatzen dute. Begiratoki pribilegiatu horretatik, gure eskuinaldean Billao uhartetxoa ikus daiteke.
Hemen aldaketa txiki bat sartu behar dugu. Justu errepidetik itsasargirako igoeraren 100 metroak aldapan gora hasten direnean, ondo erreparatzen badiogu, gure ezkerretara, iratze artean, bidexka bat ikusiko dugu, landaretzak nahiko itxia, itsasargiaren azpiko bateria-postu zaharretako batera zuzenean hurbiltzen gaituena. Une batean, ibilaldia nahikoa hurbiltzen da hutsera, eta, beraz, kontu handiz ibili behar da handik, eta haurrekin joanez gero, ondo kontrolatuta eduki behar dira.
Hona iritsita, egokitzat jotzen dut informazio bat ematea, ibiltariarentzat interesgarria izango delakoan. Inguru horretan zeuden kostaldeko baterien tunelak eta kasamatak dira, duela lau hamarkada arte oraindik martxan zeudenak.
Gerra-azpiegitura hori 1941ean eraiki zuten Franco-ren erregimenak eta errepublikanoen aldeko presoek, aliatuen balizko inbasio baten aurrean kostaldeko babes gisa; izan ere, nahiz eta Espainiak teorian neutral iraun II. Mundu Gerran, agerian geratu zen Hitlerri eta nazien erregimenari laguntza material eta logistikoa ematen ziela borrokan. Beldur zen aliatuek Espainia iparraldetik inbadituko ote zuten Europako gerran, eta horregatik eraiki zituen kostaldeko bateria horiek.
Egitura hau guztia, barrutik, arrokan zulatutako tunelen bidez komunikatua dago. Bateriak 152 mm-ko hiru Vickers kanoi ingeles izan zituen, 21 km-rainoko irismena dutenak, eta antzeko beste bateria bat dago Luzero lurmuturrean, Bilboko portuko bokalearen sarreran, nahiz eta honek Alemaniako Krupp kanoiak dituen.
Bitxia da euskal kostaldearen zati hau betidanik izan dela estrategikoa militarki, Gorlizko badia ontzien babesleku naturala izanik Kantauri itsasoa suhar jartzen zenean eta eremua kortsarioentzat gustagarria zenean. Horren erakusgarri da Azkorriagaren defentsa-gotorleku eraitsia, gero hitz egingo duguna, Uztrikoetxeko puntan kokatua.
Instalazio hauek lurpean komunikatzen dira itsasargiaren behetik dezente gorago arte, soldaduak igotzen eta jaisten ziren tunelen bidez, kanoiak munizioz hornitzeko balio zutenak. Itsasargia bera tiro plataformetako batean eraikita dago. Kostako bateria hauetako bat, kanoia moztuta duena eta iragan gerrazale baten lekuko mutu bezala erabat erabilgaitza dena, oraindik ere urdin zerutiarrez margotuta dago itsasargiaren azpian dagoen postu batean. Bertatik, nahiz eta lurra aldapatsua dela eta kontu handiz ibili, bidezidor batetik jaitsi eta instalazio horiek bisita daitezke. Ez dugu gomendatzen galeriak ezagutzen dituen pertsona bat gabe eta behar besteko argiztapen ezarekin joatea, sakonera ezezaguneko zulo batzuk baitaude. Ez dugu haurrekin sartzea gomendatzen. Gerrako gatazkan, kanoi horiek ez zuten inoiz tiro bakar bat ere egin. Hala ere, gogoratzen naiz, goizean goiz, nire Gorlizko etxetik tiroak entzuten nituela, militarrek noizbehinka misil bidez txintxorro xume eta toldo horidun bati jaurtitzen zizkioten maniobren eraginez, itsas erdian zabuka ikusten zena.
Gerra-egitura eta kanoiak 1979an desegin ziren, eta armadak eremu osoan okupatzen zituen lur zabalak, baita destakamendu militarra ere, non soldaduska egin zuten nire ezagun batzuek, Bizkaiko Foru Aldundira itzuli zituzten. Gaur egun, lursail horiek dira foru erakundearen azienda baserri esperimentaleko larreak. Misilen ordez behiak eta pottokak erabili dira. Bedeinkatua aldaketa.
Gorlizko itsasargiak 21 metroko altuera du, bertara sartzeko errepidea barne, eta 1990ean eraiki zen. Gaur egun, Bilbao Port da Bizkaiko itsasargiak kudeatzen dituen erakunde ofiziala. Erakunde horren kartel batek adierazten duenez, “Ibiltariaren erantzukizunpean bakarrik” sartuko gara zonaldera; izan ere, batzuetan lur-jausi batzuk izan dira errepidean, eta oinezkoentzat nolabaiteko arriskua dago. Izan ere, hutsik geratu den errepidearen zati bat hesituta dago duela urte batzuetatik, lur-jausiak saihesteko. Itsasargiak ez du farozainik, eta instalazio automatizatua urrutiko kontrol bidez funtzionatzen ari da. Itsasoaren barnealdeko 25 miliak arte proiektatzen du bere argi-sorta. Bitxikeria gisa, esan behar dugu Gorlizko itsasargia dela Kantauriko itsasargi guztien itsas mailaren gainetik altuena: 165 metro.
Baina itzul gaitezen ibilbidera. Itsasargiaren atzean, errepidearen eskuinaldean, bide ikusgarri bat abiatzen da, goraka goazen heinean, sastraka eta iratze garaien artean Fanoko zelai eta baserrietaraino igotzen dena. Seinaleztatuta dago eta ez dago galerarik. Tarte hori ez da oso luzea, baina pixka bat izerditzen gaituen zerbait zorrotza da. Ezkerrean, sastrakaz erdi estalita, artilezko bi kasamataren sarrerak ikusiko ditugu. Horietako bat, sarbide errazena duena, kostaldeko bateriaren tiro gidamena edo telegrafo bunkerra zen.
Tarte horren goialdean, ikuspegi ezberdinak ditugu: martxaren norabidearen arabera, aurrean eta apur bat ezkerretara, Armintza eta Bakiorantz zabaltzen den itsaslabar-katea ikusiko dugu, eta, handik gertu, behean, Billao uhartetxoaren irudi beldurgarri samarra. Eguraldi onarekin ederki ikusten da “La Gaviota” ren gas-plataforma Bermeoko kostaldearen aurrean.
Bide nagusitik aurrera jarraitu eta arteen arteko hesi batera iritsiko gara. Hesi horrek sare bat du, batzuetan zelai horietatik bazkatzen duen ardi-azienda irten ez dadin. Ireki eta itxi egin genuen, zegoen bezala uzteko. Fanoko baserriak ikusten ditugu gure eskuinaldean, eta batzuetan artaldeak beheko larreetan. Oso artzain irudi bukolikoa da.
Bidea bete-betean sartzen da zelai zabal batean, eta, igoera leunean, saltatu behar dugun beste hesi bateraino iristen da.
Euriarekin irristatzen duen, buztinezko zoru batean sartzen gara eta ezerezean, duela gutxira arte saltatu behar genuen arteen azpiko beste hesi baten aurrean gaude, baina duela gutxi alanbrada apurtu dute eta bere aldetik igarotzen da.
Hortik aurrera, artadi kantauriar tipikoan sartuko gara, non adarrek batzuetan teilatu lana egiten duten, tunel batean gabiltzala ematen duelarik. Itsasoa azpian eta gure ezkerretik hurbil dagoen amildegia bidezidorraren zati honetan ditugu lagun.
Naturaren harribitxi honen arteko bideari jarraitu eta, ia igoerarik gabe, minutu batzuen buruan, Ermua mendiaren gailurrera iritsiko gara (292 metroko garaiera). Gure ezkerraldean dago, arteen adarren atzean apur bat ezkutatuta, eta adi ez bagaude, gainditu eta alde batera utz dezakegu. Bi postontzi dituzten harkaitz batzuk dira: bata, zaharrena, txartela uzteko etxetxo itxurakoa, eta, bestea, atzealdean ikusten den benetako itsasargia imitatzen duen eskultura. Gorlizmendi mendi taldeak jarri zuen duela urte batzuk eta, zoritxarrez, basati batzuek apurtu eta txikitu egin dute.
Esan behar dugu, gure eskuinaldean, artadiaren barren-barrenean, sendita eder bat igarotzen dela arteen hosto koriazeoen koltxoiaren gainetik, hain jendetsua ez den beste bide batetik datorrena eta 6. ibilbidean aipatuko duguna.
Tontorretik metro batzuetara, harlanduzko etxola bat dago, zati bat erdi erorita duena eta sabaian erpin geodesiko bat duena. Kostaldea zaintzeko postu bat izango zen.
Bitxikeria gisa, eta Astondotik Ermuko mendiraino oinez doan pertsonak zoritxarrez miretsi ezin duen arren, kostalde osoan bazen “Ibilbide” izeneko artelan bat. Ibon Garagarza eskultore eta margolari getxotarrak egindako brontzezko eskulturak ziren, neurri txikikoak, hamabost edo hogei zentimetroko garaierakoak gehienez, zati horretan guztian zehar hainbat puntu estrategikotan kokatuak, paisaiaren ikuspegitik autorearentzat interesgarriak zirenak. Hau 2000. urtean gertatu zen. Gaur egun, zoritxarrez, ez da ezer geratzen. Besteen maitaleek batzuk eraman zituzten, eta gainerakoak kentzea erabaki zuen egileak, espoliazio osoa saihesteko. Benetako pena.
Ermuako gailurretik Gorlizera jaisteko, igo garen bide beretik egin dezakegu, batez ere Astondo hondartzatik abiatu eta bertara itzuli nahi badugu.
Hala ere, Gorlizera itzultzeko aukerak askotarikoak dira, eta bakoitzak egokiena iruditzen zaiona aukeratuko du, ditugun indarren eta denboraren arabera. 1. Ibilbidean horietako batzuk aipatu ditugu: bide zaharretik Haurtzaindegiraino eta Entrepinos hotel zaharretik jaitsi; edo Fanotik jaitsi eta handik Urezarantza eta Gorliz erdialdera (Elexalde); edo aurrera jarraitu gailurretik eta harrizko etxolatik, eta minutu batzuk barru seinale adierazgarriraino jaitsi eta eskuinerantz desbideratu, han bertan abiaraziko den bidezidor batetik, behin baino gehiagotan komentatuko duguna. Zuhaizti-bide honetatik Fanobideraino jaitsi eta, aurrera segituz, ehundaka metro inguru, Urezarantzan inolako galerarik gabe utziko gaituen pista zementatua hartuko dugu eskuinaldean. Hemendik, kiroldegitik, Elexaldera igoko gara, eta Ibarreta plazara iritsiko gara, nondik abiatu garen. Hau da beheko mapan markatzen dugun beheranzko bidea.
